تخت جمشید(ثبت یونسکو)

تخت جمشید ،پارسه ،پرسپولیس ،صدستون یا چهل منار ،نام یکی از شهرهای باستانی ایران در 10 کیلومتری شمال شهر مرودشت و در 57 کیلومتری شیراز است که در سال 518 پیش از میلاد توسط داریوش بزرگ به عنوان پایتخت هخامنشیان ،بنیان نهاده شد توسط خشایار شاه و اردشیر یکم توسعه یافته و تا سالیان متمادی پایتخت باشکوه و تشریفاتی پادشاهان هخامنشی بوده است.تخت جمشید با وسعت 125 هزار متر مربع ،بر روی صفه یا سکوی سنگی تراشیده و صاف شده ای با ارتفاع بین 8 تا 18 متر بالاتر از سطح جلگه مرودشت در جوار رود کر و پلوار واقع شده و در حاشیه شرقی کوه رحمت که مقدس بوده و در گذشته با نام کوه مهر یا کوه میترا خوانده میشده است.پلکان های ورودی سکو و کاخ خشایار شا یا دروازه ملل در بخش شمال غربی مجموعه تخت جمشید و ورودی سکو،دو ردیف پلکان با 111 پله پهن و کوتاه رو به روی یکدیگر قرار دارند،تا راحتی و ابهت میهمانان هنگام بالا رفتن از پله ها حفظ شود.سنگ های آهکی که در ساختن این پلکان بکار رفته ،نامنظم و بسیاز بزرگ اندو بدون ملات برروی هم چیده شده و با بست های تقریبا مستطیل شکل بهم پیوند خورده اند .در بالای پلکان نخستین کاخ خشایار شاه یا دروازه ملل قرار دارد .کاخ مشتمل بر تالاری چهار گوش با دیوار های خشتی ستبر،سه درگاه عظیم در ضلع های شرقی ،جنوبی و غربی و چهار ستون رفیع شامل زیر ستونی بصورت زنگوله ،با شیارهای عمودی قاشقی که برفراز آن شالی ستون و قلمه ستون که بصورت اسوانه ای با 48 شیاردار نهاده شده است. کاخ آپادانا کاخ آپادانا یا کاخ بار داریوش و خشایار شاه یکی از کاخ های اندرونی و قدیمی ترین ،بزرگترین و باشکوه ترین بنای تخت جمشید است.بنای کاخ آپادانا به دست داریوش بزرگ آغاز و در زمان خشایار شاه تکمیل شده است و مشتمل بر یک تالار چهار گوش مرکزی با با 36 ستون و 3 ایوان 12 ستونی در جهت های شمال شرق و غرب ،چهار برج در چهار گوشه بیرونی تالار و اتاق های نگهبانی در جنوب می باشد.در تالار مرکزی سرستون های به شکل سر گاو و ستون ها با 48 شیار و رنگ های تند ،رنگ آمیزی شده بودند.دیوارهای تالار با ضخامت 13 سانتی متر از خشت خام ساخته و با ملات گل و اهک به هم متصل شده است. پلکان آپادانا پلکان کاخ آپادانا شاهکار هنری –تاریخی تخت جمشید است.دو پلکان عظیم شرقی و شمالی به علت مرتفع بودن تالار اصلی ،از کف صفه وارد ایوان های میشده است.بر دیوار بیرونی پلکان شمالی ،دو گروه 4نفری از سربازان پارسی و مادی رو به روی هم تصویر شده اند.قسمت بالایی که روی سنگی جداگانه کنده کاری شده،نمایش دهنده فاز ایزدی در حال پرواز بربالای سر سربازان بوده و در دو سوی آن ابوالهول هایی بالایی با بدن شیر ،بال های عقاب و سر تاجدار انسانی قرار داشته که پای پیشین خود را به نشان احترام در حضور شکل بالدار بالا برده اند. کاخ تچر در قسمت جنوب غربی کاخ آپادانا ،بنایی رو به جنوب وجود دارد که بر اساس کتیبه های موجود آن را تچر می نامیدند ،و امروزه به کاخ داریوش شهرت دارد که کاخ اختصاصی جهت سکونت بوده است.سنگ های کاخ صیقلی و خاکستری است و تصاویر را منعکس می کند،به همین جهت آن را آینه خانه یا تالار آینه هم خوانده اند.دیواره های پلکان کاخ سنگ نگاره ها و نقش های گوناگونی دیده میشود.در این کاخ کتیبه هایی از داریوش اول ،خشایار شاه و اردشیر سوم ،شاپور دوم ،عضدالدوله دیلمی ،بهاء الدوله دیلمی ,لی آق قویونلو و سلطان ابراهیم میرزا تیموری وجود دارد که به همین دلیل موزه خط نیز نامیده میشود. کاخ هدیش در مرتفع ترین قسمت صفه تخت جمشید کاخ خصوصی خشیارشا یا کاخ هدیش قرار گرفته است.عمارت کاخ شرقی –غربی بوده با مساحت تقریبا 2550 مترمربع که حدود 18 متر از سطح دشت ارتفاع دارد.قسمت اصلی کاخ از یک تالار مرکزی مربع شکل،با 36 ستون تشکیل شده که در سمت شرق و غرب ،دو بنا متشکل از اتاق نگهبانان ،اتاق 4ستونی،کفش کن و برج محافظ و در شمال تالار ایوانی 12 ستونی وجود داشته است. کاخ ملکه این کاخ توسط خشایار شاه در پایین ترین ارتفاع نسبت به سایر بناها ساخته شده که به حرمسرا نیز شهرت دارد.عمارت کاخ بصورت چندین ساختمان مشابه در کنار یکدیگر طراحی شده اند.درهریک از ساختمان ها یک اتاق بزرگ و چندین اتاق کوچک وجود دارد .درگاه های کاخ نقشهایی از ورود پادشاه به همراه خدمه به تالار مرکزی و نیز صحنه نبرد پادشاه با هیولایی افسانه ای داشته اند.در حال حاضر کاخ به موزه تخت جمشید تبدیل شده است. ساختمان خزانه شاهنشاهی تخت جمشید در سمت شرقی کاخ ملکه و جنوب کاخ صدستون،بقایای بنای بزرگی که با دیوارهای ستبر و خیابان های پهن از بناهای اطرافش متمایز شده،وجود دارد که ساختمانی اداری و خزانه اصلی داریوش بزرگ بوده و مانند دژی مستطیل شکل ساخته شده است.طرح اولیه بنا،یک ورودی در وسط دیوار غربی و نماهای بیرونی دارای فرورفتگی های منظمی مانند تاقچه های سه لبه داشته و قسمت های اصلی شامل اتاق های سربازان،تالار های ستون دار متعدد در شرق و غرب و حیاط ایوان دار درقسمت شرقی بوده است و تمام ستون ها از چوب با پوشش گل و گچ رنگین ساخته شده که دارای زیر ستون های سنگی بوده است. کاخ صد ستون کاخ صد ستون ،دومین کاخ تخت جمشید از لحاظ وسعت و شکوه می باشد که در شرق حیاط آپادانا واقع شده است،ساخت تالار صد ستون یا تالار تخت را خشایار شاه آغاز و اردشیر یکم به پایان رسانیده است.قسمت اصلی کاخ متشکل از تالار بزرگ مربع شکل با حدود 4600 مترمربع وسعت که 2 متر پایین تر صندوق خانه ها و یک ایوان متصل میباشند. تالار مرکزی با صد ستون سنگی به ارتفاع 14 متر و زیر ستون ها زنگوله ای بوته دار و قلمبه های استوانه ای شیاردار و حجاری شده به گل و بوته های مرکب و درخت نخل و بر روی ستون های گاو دو سر قرار داشته است.ازاره های تالارسنگ سیاه مرمر به ارتفاع 40 سانتی متر و هر یک از دیوار ها دارای دو دریچه سنگی و نه تاقچه بوده و دیوار شمالی فقط دو تاقچه و پنج دریچه سنگی داشته است.بر درگاه تالار 4 حجاری بزرگ شامل صحنه بارعام اردشیر یکم که بر هر طرف دو درگاه شمالی تکرار شده،بردرگاه جنوبی صحنه ی اورنگ بران و بر درگاه های شرقی و غربی چهار نقش از مبارزه شاه با گاو و کشتن شیر بالدار با خنجر قرار داشته است. کاخ شورا کاخ شورا،کاخ سه دری یا کاخ مرکزی ،در مرکز کوشک شاهی تخت جمشید قرار داشته است و از طریق سه درگاه و چند راهرو به کاخ های دیگر راه داشته است .بر دیواره های پلکان های کاخ،نجیب زادگان پارسی به حالت دوستانه و غیر رسمی ،برای ملاقات فرمانروا حجاری شده اند.عمارت کاخ طرحی چهار گوش دارد .در میان بنا ،تالار مرکزی مربع شکلی واقع است که سقف آن بر 4 ستون سنگی استوار بوده که ستون ها دارای زیر ستون زنگوله ای ،ساقه با شیار های عمودی بالا تنه گل و بوته دار و دو سرستون گاو با دو سرانسان بوده است.ورودی اصلی تالار که ورودی اصلی شاه به درون تالار بوده ،یک درگاه شرقی است که به اتاق بزرگ شرقی و سپس به کفش کنی در جنوب آن و از طریق پلکانی به قسمت شمالی حرمسرا و دالان جنوبی کاخ صدستون متصل میشده است.در دو سوی درگاه شرقی ،نقش واحدی که در آن 28 تن از بزرگان ممالک تابع امپراطوری هخامنشی ،تخت بزرگ پادشاهی که اردشیر یکم بر آن نشسته و پشت سرش ولیعهد ایستاده را بر دست گرفته و به درون تالارر می برند،حجاری شده است .ایوان شمالی کاخ سه دری از طریق پلکانی دو طرفه با سی پله از سوی غرب و شرق به حیاط آپادانا متصل میشده است.در دو سوی درگاه شرقی ،نقش واحدی که در آن 28 تن از بزرگان ممالک تابع امپراتوری هخامنشی ،تخت بزرگ پادشاهی که اردشیر تابع امپراطوری هخامنشی تخت بزرگ پادشاهی که اردشیر یکم بر آن نشسته و پشت سرش ولیعهد ایستاده ،را بر دست گرفته و به درون تالار میبرند،حجاری شده است.ایوان شمالی کاخ سه دری از طریق پلکانی دوطرفه با سی پله از سوی غرب و شرق به حیاط آپادانا متصل میشده،نرده های دو جانب پلکان با کنگره های چند دانه ای مزین و در سمت داخلی دیوار پلکان با کنگره های چند دانه ای مزین و در سمت داخلی دیوار پلکان ،نقش بزرگان ایرانی حکاکی شده است.تخت جمشید در سال 1979 میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است .